Wat is de laatste keer dat je als eerste voertuig uitgerukt bent naar de melding ‘complex incident’? Waarschijnlijk nooit, en toch worden in evaluaties incidenten als complex bestempeld. Wat maakt een incident precies complex, en waarom hebben we daar last van?

De complexiteit van een incident – die wordt bepaald door de fysieke omvang, de locatie, verschillende prioriteiten, tegenstrijdige informatie of onverwachte gebeurtenissen – zorgt ervoor dat het krijgen van goede situational awareness lastig is.

Hieronder nog een keer de definitie van situational awareness:

Het vermogen om waar te nemen en te begrijpen wat er om je heen gebeurt in relatie tot hoe de tijd verstrijkt. Om vervolgens toekomstige gebeurtenissen nauwkeurig en op tijd te kunnen voorspellen om slechte afloop te voorkomen.

Je gebruikt je waarnemingen als de basis om een beeld te vormen, maar zowel onduidelijke informatie als de omvang van een incident kunnen ervoor zorgen dat dat lastig is. Hoewel je bewust om je heen kijkt, ben je simpelweg niet in staat om het geheel te overzien. Ook kan er zo veel informatie binnen komen dat je zaken mist, je ziet soms letterlijk niet wat er voor je neus gebeurt.

Tegenstrijdige waarnemingen

Als het waarnemen wel lukt, moet er daarna nog wel een beeld gevormd worden. Als de waarnemingen tegenstrijdig zijn, – wat je ziet, komt bijvoorbeeld niet overeen met wat je hoort – kan het lastig zijn om te begrijpen wat er precies aan de hand is.

Onze hersenen vinden deze verwarring niet prettig en gaan delen zelf invullen. Je denkt dat je het begrijpt, maar de realiteit is toch anders. Juist handelen is dan eigenlijk zonder geluk niet mogelijk.

Als je uiteindelijk wel begrijpt wat er aan de hand is, is het niet altijd meteen duidelijk wat er precies gedaan moet worden om het incident aan te pakken. Denk hierbij aan procedures die niet vaak geoefend zijn of prioriteiten die niet helder zijn.

Het beeld dat je gevormd hebt en dat wat er daadwerkelijk aan de hand is, liggen bij complexe incidenten in eerste instantie vaak ver uit elkaar. Het kan daardoor tijd kosten voordat je beseft dat je daadwerkelijk met een complex incident te maken hebt. Wanneer je de complexiteit niet direct herkent, draagt dat bij aan het creëren van je eigen hindernissen van situational awareness:

• Multitasking: meerdere taken tegelijk uit proberen te voeren
• Onvolledige beeldvorming: je situational awareness delen is lastig als het beeld niet klopt
• Stress: onbewust ontstaat er druk door de complexiteit van het incident
• Taak fixatie: “Het is te veel, maar als ik nu op één ding concentreer dan wordt dat in ieder geval gedaan”.

Herken een complex incident door ‘Stop en denk na’

Door regelmatig tijdens de verkenning een ‘Stop en denk na’-moment te creëren is de kans groter dat je de complexiteit snel herkent. Je neemt even fysiek en mentaal afstand van het incident. Je kan dan dat wat je ziet en denkt te begrijpen, spiegelen aan de werkelijkheid. Stel jezelf de vraag “Heb ik genoeg mensen, kennis en materieel ter plaatse om dit incident aan te kunnen?”. Of “Hoeveel weet ik eigenlijk nog niet?”

Vervolgens bepaal je welk vangnet je inzet. Dit betekent overigens niet dat je niet kan beginnen met handelen, maar houd in je achterhoofd dat het totaalplaatje complex is en je bereid moet zijn om bij te sturen. Wees daarom duidelijk bij de commando’s die je geeft:
“Met wat ik nu weet is dit de beste oplossing, maar dat kan nog veranderen.”

Complexiteit en situational awareness hebben dus op twee manieren met elkaar te maken, een incident kan complex worden als je situational awareness niet klopt. Je gunt jezelf niet de tijd om de juiste keuzes te maken. Daarnaast kan de situatie ook daadwerkelijk complex zijn, waardoor het krijgen van situational awareness heel moeilijk is.

In beide gevallen werkt ‘Stop en denk na’: wat weet je nog niet, en wie of wat kan je daarmee helpen?

Als eerste uitrukken naar een incident dat meteen als complex wordt bestempeld, zal niet zo snel gebeuren. Maar moeten we situational awareness dan niet gebruiken om wél snel te concluderen dat een incident complex is? Ik help je hier graag bij!