Een brand op een dak in de Pijp, Amsterdam. Deze karakteristieke woningen zijn al meer dan 100 jaar op verschillende manieren verbouwd, waardoor snel handelen cruciaal is om veel schade te voorkomen. Dakbranden kunnen namelijk snel om zich heen grijpen. De druk om snel te handelen, vormt een belangrijke hindernis voor situational awareness. Wanneer neem je tijdens het incident even de tijd om het tempo te verlagen en het incident kritisch te beoordelen? Ik stond erbij, keek ernaar en zag de beperkte situational awareness.

Toen ik aankwam bij deze dakbrand in de Pijp wist ik dat snel en daadkrachtig optreden vereist was. Met grote rode voertuigen, veel lawaai en blauwe zwaailichten waren wij, stoere brandweermannen en -vrouwen, snel naar de brand gebracht. Bij aankomst stapten we uit, uitgerust met onze indrukwekkende uitrusting. De omstanders waren opgelucht door onze komst en gingen aan de kant om ons ons werk te laten doen. Voordat wij echt naar de brand had kunnen kijken, voelde iedereen al de druk om snel aan de slag te gaan. Snel optreden is belangrijk, maar niet te snel.

Deze druk, deze urgentie, kan ervoor zorgen dat iedereen aan het werk wil. Het maakt niet uit wat, als je maar aan het werk bent. Klinkt dat gek?!? Er is genoeg filmmateriaal beschikbaar waar brandweermensen met werkzaamheden bezig zijn, om alleen maar bezig te zijn.

Urgentie creëert een gevoel van meteen moeten handelen, of het nu nuttig is of niet. Toch willen we vooral nuttig bezig zijn. De kracht ligt erin om, zelfs met dit gevoel van urgentie, als team even pas op de plaats te maken, te stoppen en na te denken, en te kijken of je echt begrijpt wat er aan de hand is. Is je situational awareness op orde?

Geconcentreerd met de taak bezig, maar hoe goed let je op?

Bovendaks waren de vlammen en rook al zichtbaar. Een bewoner wees het trappenhuis aan, waardoor de eerste ploeg de brandverdieping kon bereiken. De ladder werd goed opgesteld voor het pand en we konden gemakkelijk bij het dak komen. Een geoliede machine werd in gang gezet, waarbij iedereen wist wat hij of zij moest doen, waar dat moest gebeuren en wat het doel van de inzet was. Deze procedures zijn zo vaak geoefend dat het bijna automatisch verloopt. Snel en efficiënt, bijna moeiteloos. Waarom zou je dan ‘Stop en denk na’ toepassen?

Bij dit incident zorgden de urgentie en de automatische piloot ervoor dat een brandwacht uiteindelijk staand in de dakgoot een blusactie inzette, maar zonder valbeveiliging. Dit klinkt roekeloos. Alles verliep soepel en in een goed tempo. Hij heeft meteen doorgepakt en de brand geblust. Ondertussen stond de ladder opgesteld en had de bediener uit de korf hetzelfde kunnen doen, maar wel een stuk veiliger. Het is goed mogelijk dat de betreffende collega in de dakgoot door de concentratie op de brand de ladder niet eens heeft gezien. Dit is geen oordeel, maar we moeten leren wat urgentie en de automatische piloot met ons doen. Het kan er roekeloos uitzien.

De vlammen eraf. Nu letten we beter op, toch?

Toen de vlammen gedoofd waren en de brand geblust was, kon het sloopwerk beginnen. Helaas is die overgang in ons hoofd niet zo duidelijk. De urgentie verdwijnt niet, net zoals de focus op de plek waar eerder brand was. Het is heel lastig om dan letterlijk een stap terug te doen, ‘Stop en denk na’ toe te passen, en rust te creëren.

De foto bovenaan dit artikel laat twee brandwachten zien die, om de sloopwerkzaamheden te doen, op de panlatten wilden stappen. Ik stond iets op afstand en heb ingegrepen: “Dit gaan we niet doen!”. Uiteraard kwam er wat gesputter “Dat kan toch wel even snel?”, maar ik heb voet bij stuk gehouden. “Dit gaan we niet doen, straks ligt er een brandwacht op de Ferdinand Bol-straat.”

Toen de mannen een stap achteruit deden zagen ze de stapel dakpannen waar ze over konden struikelen en verderop een steekladder die ze prima tegen het dakbeschot aan konden zetten. Na het creëren van een schone werkplek en het plaatsen van de ladder hebben ze vakkundig en veilig de boel gesloopt en gecontroleerd.

Is mijn situational awareness dan zo goed?

Er was weinig ruimte op het dak van de brand, maar het naastgelegen pand had een groot plat dak waarvan ik prima overzicht kon houden. Juist deze afstand zorgde er bij mij voor dat ik kon ingrijpen. Ik weet niet of ik het net zo goed gezien had, als ik tussen de brandwachten in gestaan had.

Mijn kennis over de 120 beperkingen van situational awareness helpen me natuurlijk wel. Een paar vragen die ik me bewust gesteld heb op dat dak terwijl iedereen druk aan het werk was; “Is er nog haast bij?” en “Hebben we zoveel mensen hierboven nodig?”, maar ook “Wat weet ik nog niet?”.

Om veilig en efficiënt te kunnen optreden, is situational awareness van levensbelang. Goed waarnemen en begrijpen wat er echt aan de hand is, om vervolgens nauwkeurig in te schatten wat de beste aanpak is. Daar draait FAB-CM om. Het incident dat ik hierboven beschreef, was voor mij een prachtig voorbeeld van hoe moeilijk het echt is om goede situational awareness te hebben.

Wil jij je ook bewust worden van de 120 hindernissen, kijk dan eens op de trainingspagina. Ik help je graag op weg.