“Als het niet gaat zoals het moet, dan moet het maar zoals het gaat”. Bij de brandweer is dat bijna een lijfspreuk. Want meestal komen we pas in beeld als dingen niet meer gaan zoals ze bedoeld zijn. En dan komt het aan op vakmanschap, samenwerking en situational awareness. Tijdens een oefening bij de metro hebben we gekeken wat er gebeurt als het dan maar moet zoals het gaat. Dan moet je andere opties gebruiken, ik neem je even mee.

Grenzen opzoeken tijdens een metro-oefening

We waren bezig met het vijzelen van een metrostel. Volgens de werkinstructie hoort de onderstopping op een bepaalde manier geplaatst te worden. Maar wat als dat in de praktijk niet lukt? Geen vlakke ondergrond, obstakels langs het spoor of geen ideale plek voor je stophout; wat dan?

Tijdens de oefening besloten we bewust de grenzen op te zoeken. Niet roekeloos, maar doordacht. Binnen de limieten van het materiaal en altijd met gezond verstand.

Later deelde ik wat foto’s op LinkedIn. Daar kreeg ik bijna meteen de opmerking: “Dat stophout zit niet helemaal volgens het boekje.” En dat klopte. Maar precies dat was ook de bedoeling: kijken wat er wel kan als het niet volgens de regels kan.

Oefenen om opties te creëren

Oefenen doe je om procedures onder de knie te krijgen. Maar als je alleen oefent zoals het moet, weet je niet wat je kunt als het móet zoals het gaat. Juist door af te wijken tijdens oefeningen leer je te denken in opties.

En opties zijn cruciaal voor situational awareness. Want… heb je maar één optie, dan voer je die automatisch uit, ook als de situatie verandert. Heb je meerdere opties, dan kun je bewust stoppen, nadenken en kiezen wat past. Oefeningen zijn dus het perfecte moment om te ontdekken wat er nog meer mogelijk is.

Opties verkennen met gezond verstand

En nee, dat betekent niet dat je zomaar wat moet doen. Afwijken doe je doordacht. Je blijft binnen de grenzen van je materiaal én je verstand.

Stel jezelf bij elke afwijking deze vragen:

• Blijft het materiaal veilig binnen de marges?
• Begrijp ik waarom dit wel of niet werkt?
• Wat zijn de niet-onderhandelbare grenzen?

In ons geval? De alternatieve onderstopping hield het prima. Het metrostel bleef stabiel. Maar we weken nooit af van de basisregels; eerst de spanning van de derde rail. En altijd de spoorstaaf betrekken bij de onderstopping.

De kracht van oefenen met afwijkingen

Het is naïef om te denken dat je tijdens een inzet ‘wel even’ iets nieuws kunt verzinnen, en tijdens die plotselinge afwijking alle vragen aan jezelf kan stellen. Er is immers tijdsdruk als het moet zoals het gaat.

Oefenen help je dan ook met voorbereiden op het onverwachte. Uiteindelijk kan je natuurlijk niet alle afwijkingen bedenken, maar je kan ze tijdens een inzet wel beter herkennen. Goede situational awareness is daarvoor enorm belangrijk.

Situational awareness betekent:

• Zien wat er gebeurt
• Snappen welke opties je hebt
• Handelen binnen veilige marges

Als je naast de werkinstructie meerdere afwijkingen geoefend hebt, zorgt dit dat je:

• bewust stopt en nadenkt; je hebt verschillende opties geoefend dus er is iets om over na te denken
• herkent wanneer je buiten de standaard werkt; als geen optie echt past, is het een afwijking
• weet welke veiligheidseisen nooit onderhandelbaar zijn; bij al je opties die je geoefend hebt, heb je hier rekening mee gehouden.

Door het hebben van opties ben je in staat om tijdens onverwachte situaties de afloop van het incident niet over te laten aan goed geluk. Je situational awareness door opties zorgt ervoor dat je – ook als het moet zoals het gaat – verstandige en veilige keuzes kan maken.

1 hindernis… nog 120 te gaan!

Deze oefening draaide om één hindernis, een gebrek aan opties. Maar we weten inmiddels: er zijn er nog véél meer. Situational awareness zit vol met valkuilen en het is aan ons om ze te leren herkennen en ermee om te leren gaan.

Wil je stappen maken met jouw situational awaress? Ik kan je helpen met mijn trainingen. Want juist door te oefenen, word je beter als het er écht op aankomt.