Stel je voor: je hoort iemand iets roepen, maar wat je denkt te horen, is niet wat er echt gezegd wordt. Dat overkwam Arjan Lubach in een recente uitzending. Hij dacht dat een soldaat ‘wat de fak!’ riep, terwijl de werkelijke woorden ‘contact front!’ waren, een cruciale term in het leger.

Dit is een perfect voorbeeld van een auditieve illusie: je hersenen vullen ontbrekende informatie in met iets wat je wél kent. En dat kan grote gevolgen hebben voor je situational awareness. Als zelfs een simpel misverstand op tv al tot verwarring leidt, wat gebeurt er dan wanneer het echt spannend wordt?

Wat is een auditieve illusie?

Ons brein houdt niet van onduidelijkheid en verwarring. Het probeert dit te voorkomen door ontbrekende of verwarrende informatie voor ons aan te passen of in te vullen. Auditieve illusies ontstaan als je iets anders hoort dan wat er werkelijk gezegd wordt. Hier probeert je brein de klanken die we horen, maar niet echt begrijpen, toch logisch te maken. Zelfs als die klanken voor jou als onzin klinken.

Dit verschijnsel komt vaak voor in alledaagse situaties, zoals in het item bij Arjan Lubach, waarin hij de militair “Wat de fak” hoort zeggen in plaats van de echte woorden.

Zoek op YouTube ook eens naar de volgende onderwerpen

• Mamaappelsap: allemaal liedjes waar je duidelijk iets anders lijkt te horen dan er gezongen wordt. Maar pas op, je hoort nu waarschijnlijk nooit meer wat er echt gezongen wordt!
• McGurk effect: alsof het nog niet verwarrend genoeg is, helpen hier je ogen ook nog mee aan de verwarring.

Hoe ontstaan auditieve illusies?

Auditieve illusies ontstaan door een combinatie van factoren:

• Onduidelijke klanken: wanneer klanken niet duidelijk zijn, probeert ons brein om ze te interpreteren. Liever een foute conclusie dan verwarring.
• Ervaringen uit je rugzak en verwachtingen: ons brein gebruikt onze eerdere ervaringen en verwachtingen om klanken te interpreteren. Als we iets horen dat lijkt op een bekend woord of zin, dan vullen we de rest zelf in.
• Aandacht & focus: wanneer we niet volledig geconcentreerd zijn, kunnen we klanken verkeerd begrijpen. Dit komt vaak voor in drukke omgevingen of wanneer we meerdere taken tegelijk uitvoeren.

De impact op situational awareness

Zoals je je waarschijnlijk voor kan stellen, kunnen auditieve illusies grote invloed hebben op je situational awareness. Hier zijn enkele manieren waarop dit kan gebeuren:

• Verkeerde reacties. As je iets verkeerds hoort, kun je een onjuiste reactie vertonen. Dit kan leiden tot misverstanden en zelfs onveilige situatie.
• Trage beslissingen. Wanneer je niet zeker bent van wat je hoort, kun je aarzelen om een beslissing te nemen. Dit kan vooral in gevaarlijke situaties levensgevaarlijk zijn.
• Verlies van vertrouwen. Herhaaldelijke auditieve illusies kunnen leiden tot een verlies van vertrouwen in je eigen waarnemingen. Dit kan je situational awareness verder belemmeren. Als je dit niet begrijpt, wat dan wel?

Tips om auditieve illusies te minimaliseren

Auditieve illusies zijn een bijzonder verschijnsel die een grote invloed hebben op jouw situational awareness. Door bewust te blijven van de mogelijkheid dat je iets niet goed hebt gehoord hebt en door enkele eenvoudige tips toe te passen, kun je het effect wél minimaliseren.

• Blijf alert. Probeer bewust te blijven van de mogelijkheid van auditieve illusies. Als je weet dat ze kunnen voorkomen, kun je beter waakzaam zijn voor onduidelijke klanken.
• Check, check, dubbelcheck. Als je twijfelt over wat je hoort, vraag dan naar bevestiging. Dit kan helpen om misverstanden te voorkomen.
• Verbeter je aandacht. Oefen jezelf in aandachtig luisteren. Dit kan helpen om klanken beter te onderscheiden en auditieve illusies te minimaliseren.
• Verminder ruis. Zorg voor rust in de omgeving waar je belangrijke besluiten moet nemen. Achtergrond geluid kan een belangrijke factor zijn in het ontstaan van auditieve illusies.

Denk eens na over een keer dat je iets verkeerds hoorde. Wat waren de gevolgen? Wat heb je daarvan geleerd en hoe kun je dit gebruiken om je situational awareness te verbeteren? Durf bewust te vragen of je iets goed gehoord hebt!